In 2015 werd in Amsterdam een tijdelijke rechtbank neergezet. Inmiddels ook wel de reizende rechtbank genoemd. Het gebouw werd circulair ontworpen: als een bouwpakket dat uit elkaar kan worden gehaald om elders weer te worden opgebouwd. In 2023 is het zover: dan opent het in Enschede, als kantoor- en onderwijspand.
Het is voor het eerst dat een circulair bouwproces op deze schaal – het gaat om een pand van ruim 5.000 m2 – wordt uitgevoerd. Alles wat erbij komt kijken, wordt dan ook nauwkeurig in kaart gebracht. Zo kan het waardevolle lessen opleveren voor toekomstige circulaire projecten. Lagemaat BV en Groothuis Bouwgroep staan samen aan de basis van het project, dat begin 2023 moet worden opgeleverd.
Een nieuw ‘bouw’proces
Omdat het de eerste keer is, moest een geheel nieuw proces worden uitgedacht. Marc Klaver, bij het project betrokken als Innovatiemanager, vertelt hoe dit in z’n werk is gegaan: “Het begint natuurlijk bij het circulair slopen van een locatie. Daar heb je een goed plan voor nodig. En voordat je in Enschede kunt starten met opbouwen, is een goede logistieke planning onmisbaar. Zo kwamen we uit op een proces met vijf essentiële stappen.”
Het nieuwe proces ziet er als volgt uit:
In november 2021 is begonnen met de demontage. Vrijwel alle onderdelen van het pand worden hergebruikt in Enschede. Het nieuwe gebouw heeft een andere indeling en een andere functie, dus het is geen kwestie van eenvoudigweg verhuizen. Marc: “De rechtbank bevatte publieksfuncties, zittingszalen, ruimtes voor de rechtelijke macht en ophoudruimtes voor verdachten. Het complete gebouw is in kaart gebracht met 3D-scans. Ieder element is in een digitaal BIM-model vastgelegd.”
In de volgende stap, logistiek, is een goede planning cruciaal. De grootste uitdaging van het project zit namelijk niet alleen in de demontage, maar vooral in de volgorde hiervan. Alles moet op zo’n manier gebeuren dat de onderdelen die als eerste worden hergebruikt in Enschede, als laatste de vrachtwagen ingaan. Marc: “Het is eigenlijk omgekeerd bouwen wat je doet. De film achterstevoren afspelen.”
Het digitale BIM-model speelt een onmisbare rol in de omvorming van gebouw A in gebouw B. Marc: “Op basis van het model van het originele gebouw hebben we invulling kunnen geven aan het ontwerp van het uiteindelijke gebouw. Hierbij is een architect en constructeur betrokken. Zij maken gezamenlijk een nieuw constructief ontwerp. Daar zijn soms ook bouwdelen uit andere donorgebouwen bij nodig. We noemen dit het remontage-ontwerp. Op basis hiervan worden de acties en werkzaamheden ingevuld op de nieuwe locatie.”
Circulair bouwen betekent dus: element voor element onderzoeken wat de beste werkwijze en bestemming is voor gebruik in de nieuwe setting. Of iets direct kan worden hergebruikt, kan worden omgevormd of gerecycled. Zo bestaat het Amsterdamse inbouwpakket uit metal-stud binnenwanden, aluminium kozijnen en deuren. De wanden worden niet één op één hergebruikt in het gebouw in Enschede, maar hoogwaardig gerecycled. De kozijnen en deuren worden in Enschede – na een periode in het depot - wel opnieuw gemonteerd, zij het in een nieuwe configuratie.
Een ander voorbeeld: op de begane grond van het Amsterdamse rechtbankgebouw lag een cementdekvloer. Deze was geplaatst op een dunne plaat isolatie, waardoor deze perfect kon worden verwijderd. De vloer wordt hoogwaardig hergebruikt in een nieuw product. Hetzelfde geldt voor de computervloeren die op de verdiepingen waren gemonteerd. Hoewel de keuze voor dit soort demontabele constructies destijds bewust is gemaakt, zie je ook dat er zeven jaar later op allerlei fronten sprake is van voortschrijdend inzicht. Marc: “De vloeren mogen de volgende keer bijvoorbeeld een maat groter, want zoveel vloertegels van 50 bij 50 centimeter demonteren kost eigenlijk veel te veel tijd.”
De gevel van het Amsterdamse pand is losmaakbaar ontworpen. Het bestaat uit een houtskeletbouw binnenwand met isolatie en een aluminium buitenschil met beglazing. De buitenschil bleek inclusief kozijn in goede conditie los te maken en op transport te zetten, zonder dat er schade of een breuk is ontstaan. Na reiniging kan het geheel gemakkelijk opnieuw worden gebruikt.